Eftir øllum at døma hava føroyingar ilt við at taka upp spurningin um natúrliga javnvág millum rættindi og skyldur innan fiskivinnu; men um vit skulu koma fram til loysnir sum savna og vara, so slepst ikki undan at umhugsa hetta.
Búi Tyril
Nágreinað revsitiltøk og mikrostýrandi ásetingar um líkt og ólíkt, alt fyri at tryggja sum mest í stóra pott — ella bara eitt gevaldugt komplex av orðingum ið skulu fáa føroyingar at leggja fiskivinnuna um og seta nýggj fólk inn ið duga at fáast við at keypa fiskirættindi á uppboðssølu. Nei, neyvan er tað vegurin fram. Men hvat enn vit halda um ta nýggju lógina um ‘fyrisiting av sjófeingi’ og hvat enn vit meina um fiskivinnuna annars, so stendur framvegis ein spurningur eftir og gapar: Hvar er okkara leitan eftir rímiligari javnvág millum rættindi og skyldur, tá talan er um at skipa fyri hvussu vit skulu gagnnýta tað livandi tilfeingið í sjónum?
Tá vit tosa um sokallaðar tilfeingisvinnur — tað veri seg veiði, aling, landbúnaður, útvinning av olju og gassi, endurnýggjandi orka, námsídnaður ella annað — so munu flest øll vera samd um at her krevjast væl skipaðir karmar við loyvum og hóskandi avmarkingum, har ein natúrlig javnvág er ynskilig millum, øðrumegin, ávís rættindi at útvinna tilfeingi og, hinumegin, ávísar skyldur knýttar at hesum.
Hetta er ein so logisk og greið meginregla at eingin vil mótmæla henni, hvørki frá vinnuligari ella frá fyrisitingarligari síðu—tú fært nøkur væl definerað rættindi, og afturfyri yvirheldur tú nakrar væl defineraðar skyldur. Men hví skal hetta ikki vera galdandi fyri okkara fiskivinnu?
Tak eitt hugsað dømi, at eitt reiðarí fær tillutað rættindi til at veiða so og so nógv tons av ávísum botnfiskasløgum og/ella so og nógv tons av uppsjóvarfiski yvir eitt áramál. Aftur við væl defineraðum og nøkulunda langsiktaðum rættindum fylgja sum vera man týðiligar treytir — ella kalla tað skyldur, og hesar kunnu vera ymiskar, so sum: fiskiskapurin skal røkjast sambært ávís krøv og allar lógir og reglur mugu haldast; ávísur minimum partur av avlopinum hjá fiskiskipinum skal síggjast aftur í góðum og stabilum arbeiðsplássum, ávísur partur í eitt nú menning av vørum og marknaðum, ávísur partur í vísindaligari gransking, ávísur partur í lokalum stuðli til útbúgving, ella kanska í stuðli til mentan, og hví ikki til rakstur av felags tænastum so sum fiskiveiðieftirliti.
Men so løgið tað ljóðar: Ein greið og avpolitiserað mynd av rættindum og skyldum hevur als ikki hevur verið partur av tí drúgva orðadrátti vit í fleiri ár hava havt í tí almenna rúminum um fiskivinnu og nýskipan.
